غلامرضا آذری، دکترای تخصصی علوم ارتباطات اجتماعی و عضو هیئت علمی رشته علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی در گفتوگو با «جوان» میگوید: با ارائه محتواهای آموزشی کاربردی و کوتاه مانند «راهنمای خرید» یا «نکات ساده پیش از خرید»، رسانه میتواند ذهن مخاطب را از هیجان خرید به سمت «عقلانیت اقتصادی» سوق دهد. متن این پرسش و پاسخ به شرح زیر است.
رسانهها چگونه میتوانند نگرش مخاطبان نسبت به مصرفگرایی و تجملگرایی را تغییر دهند؟
رسانهها زمانی در تغییر نگرش موفقند که از سطح توصیه اخلاقی فراتر روند و «معنا» و «چرایی» رفتار مصرفی را برای مخاطب روشن کنند. بازنمایی واقعگرایانه پیامدهای تجملگرایی، تولید روایتهای امیدبخش از زندگی ساده و نمایش ارزشهای فرهنگی ایرانی- اسلامی میتواند ذهنیت مخاطب را به سمت مصرف مسئولانه هدایت کند. رسانه باید از «تبلیغ مصرف» به «سواد مصرف» حرکت کند.
نمایش سبک زندگی لاکچری در سریالها و شبکههای اجتماعی چه پیامدی بر الگوی مصرف نوجوانان و جوانان دارد؟
نمایش اغراقشده زندگی لاکچری، انتظارات غیرواقعی در نسل جوان ایجاد میکند و احساس ناکامی، مقایسه اجتماعی و فشار برای خرید کالاهای غیرضروری را افزایش میدهد. در چنین فضاهایی، نوجوان به جای توجه به مسیر رشد، به ظاهر و نمادهای مصرف توجه میکند. این امر ناخواسته فرهنگ مد، برندزدگی و مصرفمحوری را در جامعه تقویت میکند.
رسانه چگونه میتواند الگوی خرید هوشمندانه و مسئولانه را به مخاطبان آموزش دهد؟
با ارائه محتواهای آموزشی کاربردی و کوتاه مانند «راهنمای خرید» یا «نکات ساده پیش از خرید»، رسانه میتواند ذهن مخاطب را از هیجان خرید به سمت «عقلانیت اقتصادی» سوق دهد. رسانههای عمومی، پلتفرمهای دیجیتال و حتی برنامههای سرگرمی میتوانند با معرفی اصولی مانند مقایسه قیمتها، توجه به کیفیت، چرخه عمر محصول و مدیریت بودجه خانوار نقش مهمی در آموزش خرید مسئولانه ایفا کنند.
تولید محتوای آموزشی کوتاه در شبکههای اجتماعی تا چه اندازه میتواند به کاهش اسراف در خانوادهها کمک کند؟
امروزه کاربران بیشتر از طریق محتوای کوتاه یاد میگیرند. آموزش نکات ساده مانند راههای نگهداری مواد غذایی، مدیریت انرژی، استفاده مجدد از وسایل یا روشهای کاهش هزینههای روزمره میتواند به شکل قابلتوجهی رفتار خانوادهها را تغییر دهد. محتوای کوتاه به دلیل سرعت، سادگی و قابلیت انتشار بالا، یکی از مؤثرترین ابزارهای کاهش اسراف است.
رسانه چه نقشی در آگاهیبخشی درباره پیامدهای زیستمحیطی اسراف ایفا میکند؟
اسراف تنها یک موضوع فرهنگی یا اقتصادی نیست، بلکه پیامدهای عمیق زیستمحیطی دارد. رسانه با ارائه مستندهای کوتاه، گزارشهای میدانی، گفتوگو با متخصصان محیطزیست و روایتسازی از بحرانهایی مانند کمبود آب، آلودگی و تولید زباله میتواند احساس مسئولیت اجتماعی را در مردم تقویت کند. هنگامی که مخاطب رابطه میان مصرف خود و آینده محیطزیست را درک کند، رفتار مصرفی او تغییر میکند.
آموزش سواد رسانهای چه نقشی در تشخیص تبلیغات گمراهکننده و جلوگیری از مصرفگرایی دارد؟
سواد رسانهای، سپر دفاعی خانوادهها در برابر تبلیغات گمراهکننده است. مخاطبی که سواد رسانهای دارد، میتواند انگیزه پشت هر پیام، شیوههای اقناع، اغراق در تبلیغات و تحریکات هیجانی برندها را تشخیص دهد. آموزش این مهارت در مدارس، خانوادهها و رسانهها میتواند جامعه را از «مصرف هیجانی» به «مصرف آگاهانه» منتقل کند.
رسانهها چگونه میتوانند موفقیت خانوادههایی را که الگوی مصرف پایدار دارند به عنوان الگو معرفی کنند؟
رسانهها میتوانند با روایتهای جذاب از خانوادههایی که با مدیریت صحیح منابع، مصرف پایدار و سبک زندگی ساده، اما هدفمند دارند، الگوهای الهامبخش برای مخاطبان بسازند. این الگوها باید واقعی، قابلدسترس و بدون اغراق باشند. روایتهای الهامبخش تأثیر بیشتری از توصیههای مستقیم دارند، زیرا مخاطب با شخصیتها و داستانهای واقعی همذاتپنداری میکند.
